nazwa:
Pomnik Obrońców Białegostoku

autor:
Jerzy Grygorczuk (wraz z zespołem)

technika:
rzeźba betonowa (wcześniej: martwe pnie drzew, blacha miedziana, beton)

data:
1973 (przebudowa w latach 1989 i 2009)

lokalizacja:
północna strona al. Jana Pawła II (w okolicy skrzyżowania z ul. Wysoki Stoczek)

informacje dodatkowe:
Pomnik został wybudowany w miejscu, w którym we wrześniu 1939 roku zlokalizowane było stanowisko dowodzenia obroną Białegostoku. Pierwotnym zamysłem dyrektora Muzeum Wojska, płk. Z. Kosztyła, było umieszczenie tam fragmentów żelbetowych fortyfikacji z Twierdzy Osowiec. Nie zgodził się na to ówczesny plastyk miejski, Jerzy Grygorczuk, który w wyniku przeprowadzenia konkursu na pomnik został jego głównym projektantem.

Pierwsza wersja założenia pomnikowego została odsłonięta w październiku 1973 roku, w trzydziestą rocznicę bitwy pod Lenino. Jego głównym elementem były martwe pnie wierzb i topoli, wyciętych podczas przebudowy szosy wylotowej w kierunku Warszawy, poszerzanej przy okazji przygotowań do Centralnych Dożynek. Jak można przeczytać w publikacji Ładniej? PRL w przestrzeni miasta, Grygorczuk wykorzystanie pni uzasadniał tym, że „w ogniu dział i wybuchach bomb wraz z żołnierzami polskimi ginęły także rosnące przy drodze drzewa“.

Po latach pnie próchniały i niszczały w wyniku działalności wandali, więc na pięćdziesiątą rocznicę wybuchu II wojny światowej (1989) założenie pomnikowe zostało odnowione, również pod kierownictwem Grygorczuka. Z zespawanej, cienkiej blachy miedzianej (wypełnionych później bloczkami betonowymi i zalanej betonem), wykonał on formy przypominające pierwotne konary, ale od nich trwalsze. W założeniu artysty blacha miała się utlenić i pokryć patyną, nadającą metalowym „pniom“ zielonej barwy. Niestety w latach 90. miedziana blacha i inne metalowe elementy założenia pomnikowego (np. litery) stały się łatwym łupem złodziei i pomnik po raz drugi obracał się w ruinę.

Kolejna, trzecia już wersja pomnika (także autorstwa Grygorczuka), została odsłonięta w 2009 roku przy okazji siedemdziesiątej rocznicy wybuchu II wojny światowej. Tym razem wszystkie nowe części zostały wykonane z betonu i dodano bardziej agresywne i dynamiczne elementy, przypominające formą wystrzały lub wybuchy. Wciąż można jednak dostrzec blaszane fragmenty, zachowane z drugiej wersji pomnika.

źródła:

Ładniej? PRL w przestrzeni miasta. Białostocka architektura lat 1945–1989, red. Katarzyna Niziołek, Radosław Poczykowski, Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku, 2009 [http://ladniej.uwb.edu.pl/]

Marta Pietruszko, Poczet białostockich rzeźbiarzy 1945–2016 

Pomnik Obrońców Białegostoku 1939 r. na Wysokim Stoczku, „Białystok.pl“ [https://web.archive.org/web/20110607131435/http://www.bialystok.pl/337-miejsca-pamieci/default.aspx]

Pomnik Obrońców Białegostoku pełen tajemnic. Gygorczuk @ Andrzejczuk, kanał YouTube „Bagnowka” [https://www.youtube.com/watch?v=cwFk_g9_HxI]